Water!
Stelt u zich een woestijnreiziger voor die zonder water zit. De zon brandt en zijn dorst is bijna ondragelijk. Daar ziet hij ergens in het zand een tafel staan met een hele rij glazen koel water erop. De buitenkant van de glazen is beslagen en er parelen fijne druppeltjes op.
Een fata morgana? Nee, gelukkig niet. Hij neemt een glas, drinkt het leeg en ondervindt een groot gevoel van welbehagen. Hij pakt een tweede glas, een derde, enzovoort. De lezer zal begrijpen dat de lol er na enkele glazen wat af gaat. De eerste glazen smaken hem prima, maar er komt een moment dat hij verzadigd is.
Dit voorbeeld, dat wel aan de negentiende-eeuwse Duitse econoom Hermann Heinrich Gossen wordt toegeschreven, illustreert de zogenaamde wet van het afnemend grensnut. Het grensnut is het extra nut dat – in dit geval – een extra glas water oplevert. Er komt een moment dat het grensnut nul is. Je dorst is wel gelest, het volgende glas water zou te veel zijn.
Hoewel natuurlijk geen ‘echte’ wet zoals natuurkundigen die kennen, kunnen we het verschijnsel van het dalend grensnut moeilijk over het hoofd zien. Iedereen zal de gevoelens van de woestijnreiziger herkennen; uitgezonderd misschien de verwoede verzamelaar, bij wie een grotere verzameling alleen maar een nog grotere begeerte oproept of de alcoholicus, die voortdurend grotere doses nodig heeft.
Wat doen economen met het dalend grensnut? Eén ding in elk geval niet: meten. Het nut, het plezier dat men ontleent aan het gebruik van een bepaald product, is niet in cijfers uit te drukken. Dat kan ook moeilijk anders, het nut is immers zeer persoonlijk. Maar het is wel een domper op de vreugde die economen smaakten toen ze het nut als centraal begrip leerden gebruiken.
Er is wel eens geprobeerd het afnemend grensnut te gebruiken bij het pleiten voor kleinere inkomensverschillen. Als arme mensen er meer goederen bij krijgen, verschaft hun dat relatief veel extra nut. Geef je rijke mensen dezelfde hoeveelheid extra goederen, dan ervaren ze nauwelijks extra nut; ze hebben toch al genoeg. Het loont dus goederen over te hevelen van rijk naar arm. Een sympathieke gedachte, maar niet te controleren vanwege de onmeetbaarheid van het nut. De kwestie van de inkomensverdeling zal altijd wel een politiek probleem blijven in plaats van een economisch-technische kwestie.
Economie in Beelden