Verveling
De Duitse filosoof Arthur Schopenhauer(1788-1860) was niet het zonnetje in huis. Hij had een uitgesproken sombere kijk op de wereld en op zijn medemensen. Graag mocht hij het verhaal van een andere somberaar vertellen, die eens in zijn eentje zat te lachen. Door een onverwachte bezoeker verrast, die hem vroeg waarom hij lachte terwijl er toch niemand in de buurt was, antwoorde hij: "Daarom lach ik nu juist".
Veel opgewekts had Schopenhauer dan ook niet te melden. De meeste mensen, aldus onze filosoof, worden heen en weer geslingerd tussen leed en verveling. Voortdurend moeten ze moeite doen hun eigen naakte bestaan in stand te houden, maar als dat bestaan eenmaal - voor kortere of langere tijd - is veiliggesteld, worden ze overvallen door een vreselijke leegheid en verveling: het bestaan zelf wordt dan een ondragelijke last.
Wellicht bent u nu in de juiste stemming gebracht om enkele relativerende opmerkingen betreffende de economische groei van de afgelopen honderd jaar tot u te nemen. Maar eerst enkele feiten uit onze nationale boekhouding.
Een eeuw geleden bedroeg het Nederlandse nationaal inkomen, het bedrag dat alle Nederlanders samen in een jaar verdienen, z’n € 1 miljard. Tegenwoordig bedraagt het nationaal inkomen bijna € 500 miljard. Ook als je rekening houdt met bevolkingstoename en inflatie, is sprake van een aanzienlijke economische groei: we kunnen over ongeveer vijf keer zo veel goederen en diensten beschikken als onze grootouders aan het begin van de twintigste eeuw.
Nog nooit eerder in de menselijke geschiedenis heeft zich een dergelijke economische groei voorgedaan. Maar schieten we er veel mee op? Gezien de cijfers uit onze nationale boekhouding, mogen we aannemen dat ‘het naakte bestaan’ waarover Schopenhauer sprak, zo langzamerhand ruim verzekerd is. Uiteraard wil een redelijk inkomen niet zeggen dat er geen menselijk leed meer bestaat. Je kunt ernstig ziek worden, een begeerde baan niet krijgen of met een defect televisietoestel te kampen hebben. Maar de kans dat we worden overvallen door een ‘vreselijke leegheid en verveling’ neemt wel aanzienlijk toe.
Een groot deel van de tegenwoordige economische activiteit is er dan ook op gericht die leegheid het hoofd te bieden. Een samenleving die tijd en geld heeft televisieprogramma’s als De Gouden Kooi te maken en ze ook te bekijken, is een heel eind op die weg gevorderd. De meeste vakanties voorzien in hetzelfde soort behoefte, evenals veel nieuwe technologie. Wat dat laatste betreft: neem de mobiele telefonie. Een bloeiende economische sector, maar de verveling verdrijvende gesprekken die aldus worden gecreëerd zijn doorgaans van een ongehoorde onbenulligheid, zoals elke treinreiziger zal beamen.
Wat Schopenhauer over onze economische groei te melden heeft, stemt tot nadenken. Alle groei die uitgaat boven het veilig stellen van het naakte bestaan (laten we zeggen: die uitgaat boven een enigszins comfortabel leven), dient alleen maar om de verveling te verdrijven en de leegheid het hoofd te bieden. In die zin is die groei niet overbodig, maar vergroot aan de andere kant onze welvaart niet; we schieten er eenvoudig weinig mee op.
Economie in Beelden