Verschil in Nederland
We leven inmiddels niet meer in een Downton Abbey-achtige standensamenleving, waarin een kleine elite zichzelf in stand hield via allerlei exclusieve voorrechten, netwerken en overerving. Maar in welk type maatschappij leven we dan wel? Om daar enig zicht op te krijgen, kunt u een recente publicatie van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), Verschil in Nederland, raadplegen. Ook gratis te downloaden van de website van deze instelling.
Het is een uiterst informatief verslag geworden. Het SCP had overigens wel wat meer moeite kunnen doen om de tekst toegankelijker te maken, maar laten we een gegeven paard niet in de bek kijken.
Van een standensamenleving spreekt het SCP weliswaar niet, maar de huidige samenleving wordt wel degelijk gekenmerkt door ‘segmentatie’. Om die op het spoor te komen wordt aan mensen vier soorten kapitaal toegekend. Allereerst uiteraard economisch kapitaal: opleiding, inkomen, vermogen. Maar er zijn meer soorten 'kapitaal'. Persoonskapitaal, zoals lichamelijke eigenschappen, bijvoorbeeld een aantrekkelijk uiterlijk. Verder: sociaal kapitaal, het netwerk dat iemand heeft. Ten slotte het cultureel kapitaal: woordenschat, talenkennis, culturele kennis.
Tel je die soorten kapitaal op, dan zie je een duidelijke tegenstelling tussen een gevestigde bovenlaag, 15 procent van de bevolking, en wat het SCP het precariaat noemt, de minst welvarende 15 procent. In alle opzichten zijn deze ‘segmenten’ elkaars tegengestelde: wat betreft opleiding, financieel vermogen, gezondheid, gewicht, levensstijl, politieke voorkeur, sociaal netwerk.
Is er dus een maatschappelijke tweedeling aan het ontstaan, zoals vaak wordt beweerd? Het SCP is hier voorzichtig in. Tussen de beide uitersten onderscheidt het SCP nog vier segmenten. Van boven naar beneden: de jongere kansrijken, de werkende middengroep, de comfortabel gepensioneerden en en de onzekere werkenden. En er is niet altijd een duidelijke grens tussen de diverse groepen te trekken. Daarom kan niet van een 'harde tweedeling' worden gesproken.
Toch spreekt het SCP wel degelijk van een ‘zachte tweedeling’. Het constateert een scheiding tussen de bovenste vier en de onderste twee segmenten. Die scheiding vind je ook terug in het cijfer voor geluk, dat men zichzelf geeft. Geen negentiende-eeuwse standensamenleving dus, maar het Verschil in Nederland heeft een andere vorm aangenomen. Geen verrassende conclusie overigens, maar wel goed gedocumenteerd.
Mini-essays