The Wealth of Nations
Onlangs is op de zolder van het Tweede-Kamergebouw een eerste druk van The Wealth of Nations gevonden. Dit boek uit 1776, geschreven door de Schotse filosoof Adam Smith, wordt algemeen als het begin van de economische wetenschap beschouwd.
De beide delen van het boek schijnen samen een kwart miljoen euro waard te zijn, maar de vraag is wie ze gaat lezen. Het is zeker geen eenvoudige kost, vol lange uitweidingen, nooit een samenvatting. De versie die ik in de kast heb staan, telt bijna duizend pagina's. Wellicht dat het boek vooral zal worden gezien als een symbool: de eerste systematische verdediging van het vrijemarktmechanisme.
In de tijd waarin Smith zijn boek schreef, de achttiende eeuw, was de economie sterk gereguleerd. Door de overheid in de eerste plaats, maar ook door instellingen als de gilden. Markten vrij laten leek riskant. Als je iedereen maar zijn gang liet gaan en zijn eigenbelang liet najagen, kwam het dan wel in orde? Lag chaos niet op de loer?
Geïnspireerd door de ontdekking van de zwaartekracht in de natuurkunde, introduceerde Smith zijn beroemde metafoor van de onzichtbare hand. In het heelal hield de zwaartekracht de boel bij elkaar. In de economie zou de onzichtbare hand van de markt het streven naar eigenbelang in goede banen leiden. “Het is niet de welwillendheid van de slager, de brouwer of de bakker die ons onze maaltijd bezorgt, maar hun streven naar eigenbelang.” Aldus Smith. Op de vraag wat de beste economische politiek was, antwoordde een Franse koopman dan ook: “Nous laisser faire”, laat ons onze gang maar gaan.
De vermogende voorstander van het kapitalisme die de zojuist opgedoken Wealth of Nations gaat aanschaffen, leeft twee-en-eenhalve eeuw later. Intussen is de economische situatie drastisch veranderd. De achttiende eeuw werd gekenmerkt door volkomen concurrentie, zoals economen dat noemen: veel kleine aanbieders die met elkaar concurreren. De macht op de meeste tegenwoordige markten is daarentegen sterk geconcentreerd geraakt. Er zijn vaak maar enkele aanbieders over of er is sprake van een regelrecht monopolie.
De onzichtbare hand komt nu uit de directiekamers van grote ondernemingen en trouwens ook (weer) uit de ambtenarenburelen van Den Haag en Brussel. De wereld die Smith voor zich zag, een wereld met talloze kleine producenten, geleid door een soepel werkend marktmechanisme, die wereld heeft feitelijk nooit bestaan en lijkt nu verder weg dan ooit. Wat dat betreft is Das Kapital van Karl Marx actueler, een boek waarachter, naar verluid, Smith’s Wealth of Nations verstopt stond op de zolder van het Tweede-Kamergebouw.
Mini-essays