Take-off
In de luchtvaartwereld wordt de term ‘take-off’ gebruikt voor hét moment, het ogenblik namelijk waarop een vliegtuig zich in de lucht verheft. Na flink vaart te hebben gezet op de startbaan, moet het er dan van komen: de verovering door de techniek op het laag-bij-de-grondse menselijk bestaan.
Het is niet verwonderlijk dat van dit krachtige beeld dankbaar gebruik is gemaakt in de economische theorie. Het was Walt W. Rostow, een Amerikaans econoom van Russische afkomst, die de eer voor zich opeiste. In zijn boek De fasen van de economische groei uit 1960 kwam hij met een theorie over de ontwikkeling van economieën, waarin de take-off gelijk staat aan de industriële revolutie.
Rostows theorie werd aanvankelijk met gejuich begroet, vervolgens weggehoond en tenslotte vergeten. Dat droeve lot is misschien niet helemaal terecht, Rostow heeft toch wel het een en ander te vertellen.
De take-off wordt door twee fasen voorafgegaan. In de eerste plaats door de traditionele samenleving, waarin de economie niet of nauwelijks groeide en de productie tegen het (vooral) agrarische plafond zat. In de tweede plaats een fase waarin de take-off zich al aankondigde: wetenschap en techniek begonnen zich te ontwikkelen en de barrières die de groei in de weg stonden (bemoeienis van de godsdienst met de economie, starre regels van de gilden) werden geslecht. Deze tweede fase is te vergelijken met het vaart maken van een vliegtuig op de startbaan.
En dan is het zover: de economie begint aan een periode van snelle en bijna onafgebroken groei en laat de traditionele beperkingen definitief achter zich. Bepalend voor dit proces zijn de investeringen, die volgens Rostow op een beduidend hoger niveau liggen dan in de twee voorafgaande fasen. Zoals een vliegtuig op eigen kracht de aarde onder zich laat, zo trekt een economie zichzelf, als in het verhaal van baron Von Münchhausen, aan de haren omhoog uit het moeras.
Omdat Rostow gevoel voor symmetrie had, liet hij de take-off volgen door nog twee fasen, de weg naar volwassenheid en de periode van massaconsumptie, respectievelijk te vergelijken met de klim naar de uiteindelijk te bereiken hoogte en het zich op die hoogte met kruissnelheid voortbewegen.
Vaak is opgemerkt dat Rostow weinig nieuws te melden had. Hij bedacht voorafgaand aan en volgend op de industriële revolutie een paar fasen en dat was het dan. Toch blijft het beeld van een zich op eigen kracht aan de traditionele beperkingen ontworstelende economie intrigerend genoeg.
Economie in Beelden