Sociaal kapitaal
Kapitaal is er in soorten en maten. Er is natuurlijk het financieel kapitaal, vermogen dat u op een spaarrekening hebt staan of in aandelen hebt belegd. Daarnaast is er menselijk kapitaal — ‘human capital’ — dat staat voor opleiding en ervaring. Iets ongrijpbaarder is het sociaal kapitaal, dat vooral wordt bepaald door het vertrouwen dat mensen in elkaar en in instituties hebben en ook door de mate waarin mensen meedoen in de samenleving.
Intuïtief bent u misschien geneigd te denken dat het met dat sociaal kapitaal niet de goede kant op gaat. Wie is er nog lid van een politieke partij, een vakbond of een kerkgenootschap? Werkers in het onderwijs en de zorg zuchten dagelijks onder een systeem van georganiseerd wantrouwen, dat een tijdrovende verslaglegging van bijna alles eist. En het zal nog wel enige tijd duren voordat in een ooit solide instelling als het bankwezen het vertrouwen terugkeert. Zijn we niet in rap tempo veranderd van een ‘high trust’ in een ‘low trust society’?
Dat valt erg mee. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) doet regelmatig onderzoek naar het sociaal kapitaal in Nederland en kan daarin de laatste jaren geen daling bespeuren. Wel is het vertrouwen in de politiek tanende en is het sociaal kapitaal van ouderen en laagopgeleiden duidelijk beneden gemiddeld. Maar over het geheel genomen is het sociaal kapitaal in de periode 1997-2014 zo goed als gelijk gebleven. Ook binnen Europa scoort Nederland in dit opzicht, samen met de Scandinavische landen en Zwitserland, hoog: nummer zeven.
Dat is in een aantal opzichten goed nieuws. Om te beginnen is een samenleving zonder ten minste enig onderling vertrouwen onleefbaar. Maar ook in economisch opzicht: zelfs de meest geharde kapitalist zal in het aangaan van economische transacties uit moeten gaan van een minimum aan vertrouwen in zijn medeburger. De Amerikaanse filosoof Francis Fukuyama heeft laten zien dat betrekkingen die mensen via markten met elkaar aangaan zijn ingebed in een geheel van vertrouwensrelaties.
Hij geeft het voorbeeld van Japan, waar veel onderling vertrouwen bestaat. Daar tegenover staat Zuid-Italië, waar niemand buiten de eigen familie vertrouwd wordt. Het gevolg is dat Japan hoogwaardige ‘high tech’ producten exporteert en Zuid-Italië traditionele, ambachtelijke producten. Fukuyama legt een niet-rationeel fundament onder het gedrag van rationeel calculerende burgers.
Van harte aanbevolen: de CBS-publicatie ‘Sociale samenhang 2015, wat ons bindt en verdeelt’, gratis op www.cbs.nl.
Mini-essays