Prikkels
Economen kunnen weinig anders dan aannemen dat mensen reageren op prikkels. En liefst elke keer op dezelfde manier. Zo niet, als mensen volkomen grillig in hun gedrag zijn, wordt het lastig een theorie op te stellen. Gaat de prijs van een product omhoog? Dan wordt er minder van gekocht. Gaat de rente omlaag? Dan zullen ondernemers meer gaan investeren. En zo zijn er nog wel wat Pavlov-reacties te bedenken.
Vaak genoeg heeft een bepaalde prikkel meerdere effecten, die niet per se dezelfde kant uit hoeven te werken. Zo zal een verlaging van de lonen de winsten doen toenemen en aldus de investeringen stimuleren. Maar dezelfde loondaling zal de koopkracht van werknemers aantasten en de vraag naar goederen en diensten verminderen. Het is aan een instelling als het Centraal Planbureau de verschillende gevolgen te wegen en het uiteindelijke effect op de economische groei te voorspellen.
Bij de Amerikaanse econoom Steven Landsburg vond ik een in dit verband aardige beschouwing over de maatregelen die zijn genomen om de verkeersveiligheid te vergroten. Autogordels, airbags, veilige kinderzitjes — alle bedoeld om het aantal verkeersslachtoffers te verminderen. Maar wat is het effect op de verkeersveiligheid geweest? Vreemd genoeg is dat niet direct duidelijk. Aan de ene kant hebben de bedoelde maatregelen ongetwijfeld geleid tot minder dodelijke verkeersslachtoffers. Aan de andere kant hebben ze ook een onbedoeld effect gehad: automobilisten zullen minder voorzichtig gaan rijden omdat de te verwachten schade bij een ongeluk kleiner is dan zonder die maatregelen. Per saldo bleek het uiteindelijke effect van de genomen maatregelen ongeveer nul te zijn. Een interessant neveneffect was nog dat het aantal slachtoffers onder voetgangers steeg. Voetgangers hebben immers geen baat bij autogordels, maar ondervinden wel de gevolgen van het roekelozer rijgedrag van automobilisten.
Zo zijn er meer voorbeelden te bedenken. Wat is de invloed van het gebruik van voorbehoedsmiddelen op het aantal ongewenste zwangerschappen? Er gaat uiteraard een preventieve werking uit van pil- en condoomgebruik. Aan de andere kant zal het aantal keren dat seksueel contact plaatsvindt waarschijnlijk toenemen, met een grotere kans op ongelukjes. De lezer kan nu zelf bedenken welke tegengestelde effecten de introductie van aidsremmers heeft op het aantal aidsgevallen. Laat uw gedachten ook eens gaan over de invloed van energiezuinige motoren op het uiteindelijke benzineverbruik. Het is in elk geval duidelijk dat een toegediende prikkel soms onverwachte gevolgen heeft en dat het menselijk gedrag niet altijd gemakkelijk te voorspellen is.
Economie in Beelden