Opvoeden
Wie kinderen heeft, weet dat opvoeden geen eenvoudige opgave is. Niet alleen vanwege het betreurenswaardige feit dat kinderen doorgaans over een eigen wil beschikken, maar ook omdat ouders hun kinderen maar heel gedeeltelijk kunnen beïnvloeden. Opgroeien gebeurt niet alleen in het gezin, maar ook op straat, op school en al kijkend naar de televisie. De wijde omgeving waarbinnen de opvoeding plaats vindt, is de kapitalistische samenleving.
Als ouders de opvoeding serieus nemen, vragen ze zich af welke waarden ze aan hun kinderen willen overdragen. En dat zijn helaas niet altijd dezelfde waarden als waarmee de boze buitenwereld de kinderen kennis laat maken. Je kunt je kinderen wel vertellen dat geweld niets oplost, maar in veel televisiefilms lost geweld alles op. Niet dat de filmproducent dat zelf hoeft te vinden, maar omdat geweldfilms goed verkopen. Voor kinderen is het echter wel de volwassenwereld die geweld als een normaal verschijnsel presenteert.
Het kapitalisme draagt zelf geen waarden uit, of het moet de hebzucht zijn die aan vrijwel elke beslissing ten grondslag ligt. Eerder is het kapitalisme een machine die produceert wat de klanten willen. En als die klanten geweldfilms, ranzige sex, vuurwapens en heroïne willen, dan kunnen ze dat krijgen. Maar laten we het niet al te zwart zien, de kapitalistische machine maakt ook nuttige en mooie dingen en ze doet dat ook nog eens buitengewoon efficiënt. Juist daarom willen we het kapitalisme niet kwijt. Maar het is wel zaak het in toom te houden.
En dat laatste is op het moment een probleem. Vroeger hadden we de kerk tenminste nog, die de opvoeders te hulp schoot door de mensen enig normbesef bij te brengen. Ook het zuilensysteem bood nog weerstand tegen een ongeremd kapitalisme. Maar sedert secularisatie en ontzuiling hebben toegeslagen, is er geen houden aan. “Als God niet meer bestaat, is alles geoorloofd”, zei de Russische schrijver Fjodor Dostojewski eens. Wel een beetje overdreven overigens, alsof het christendom het patent op waarden en normen zou hebben, maar praktisch gesproken zit er wel iets in die uitspraak.
Opvoeders staan er dus grotendeels alleen voor en het is de vraag of ze tegen die taak zijn opgewassen. Je kunt je kinderen wel voorhouden dat een zekere mate van solidariteit met de minder bedeelden onder ons gewenst is, maar hoeveel effect heeft dat als diezelfde kinderen zien dat bestuurders van grote ondernemingen, toch gerespecteerde leden van de samenleving, in alle openheid pakken wat ze pakken kunnen? Daar kan geen opvoeding tegenop. Nee, opvoeden in een ongeremd kapitalistische omgeving is bepaald geen sinecure.
Economie in Beelden