Onvoorspelbaarheid
16 december 2017
“Maar hebben jullie dat dan niet zien aankomen?” Aldus de beroemde vraag van de Britse koningin Elisabeth aan een aantal economen naar aanleiding van de kredietcrisis van 2008. Nee, eigenlijk niet, het kwam voor de meeste economen totaal onverwacht.
De vergelijking met het weer is wat obligaat, maar toch wel instructief. De buienradar belooft de komende uren geen neerslag, maar waarom regent het dan? Is het echt zo moeilijk een regenbuitje te voorspellen? Ja, verzekert weerman Klaas Ybema me. Het probleem is dat buien ergens ontstaan en dat kan een voorspelling, die immers gebaseerd is op het bestaande buienpatroon, behoorlijk compliceren.
Ook in de economie ontstaan ‘buien’, die misschien met een perfect inzicht in de menselijke psyche te voorspellen zijn, maar die we met de huidige inzichten niet zien aankomen. De twee grote crises van de afgelopen honderd jaar, die van 1929 en die van 2008, waren door vrijwel niemand voorzien. Weliswaar baarde de in Sneek geboren econoom Sam de Wolff internationaal opzien met zijn voorspelling dat de economie na 1929 zou stagneren — hij deed dat op grond van de zogenaamde langegolfbeweging in de economie — in dit opzicht bleef hij een eenzame voorspeller.
Beide crises begonnen in de monetaire sector, d.w.z. bij de banken en de effectenbeurzen. In de jaren twintig werd prosperity for ever voorspeld, maar vanaf 1929 verloren de aandelen (tot 1932) negentig procent van hun waarde, pleegden beurshandelaren zelfmoord en sloten banken hun deuren, waardoor mensen hun spaargeld verloren. Ook in 2007 en 2008 begonnen de problemen bij de (Amerikaanse) banken, die hypotheekobligaties in omloop hadden gebracht, waarvan de waarde dubieus was. En economen hebben nog altijd geen sluitende theorie over de manier waarop problemen in de monetaire sector overslaan naar de reële sector.
Wie een economisch ‘bui’ wil zien ontstaan, kan ik de film Margin Call van harte aanbevelen (met een hoofdrol voor Kevin Spacey, maar laat u daardoor niet weerhouden). Analisten van een fictieve investeringsbank beginnen door te krijgen welk waardeloos spul ze in huis hebben en de film focust dan vooral op het morele probleem of ze eventuele kopers van de werkelijke waarde in kennis moeten stellen, hetgeen ze uiteindelijk niet doen.
Afgezien daarvan kun je je afvragen hoe voorspelbaar de paniek is als de waarheid boven tafel komt en vooral hoe voorspelbaar de ‘transfer’ naar de reële economie is. Zoals gezegd, een en ander vereist een grondig inzicht in de (sociale) psychologie en de verwevenheid ervan met economische inzichten. Zover zijn we nog lang niet.
Actuele Beschouwingen