Onvoorspelbaarheid
U kent wellicht de anecdote waarin een paar mensen, waaronder een econoom, op een onbewoond eiland aanspoelen met alleen een blikje vlees als voedsel. Er ontspint zich een discussie over de manier waarop het blikje het best geopend kan worden. De bijdrage van de econoom begint met de opmerking: “Stel nu eens dat we een blikopener hebben...”. Veel redeneringen van economen bedienen zich, noodgedwongen overigens, van al dan niet realistische vooronderstellingen.
Neem de voorspellingen van het Centraal Planbureau (CPB). Dit rekeninstituut van de regering probeert ramingen te maken van de toekomstige economische groei. Maar het CPB moet bij zijn voorspellingen gebruik maken van een aantal veronderstellingen, bijvoorbeeld dat de rente licht gaat stijgen of dat de export flink gaat aantrekken. Maar wat als de rente laag blijft of de export het laat afweten? Dan trekt de werkelijkheid zich weinig van de voorspelling aan.
Voorspellers op economisch gebied kampen met een paar problemen. In de eerste plaats is het niet zo moeilijk verband te leggen tussen, bijvoorbeeld, de investeringen en de rentestand, maar zo’n verband speelt zich in een omgeving af. Over die omgeving moeten dan ook weer veronderstellingen worden gemaakt. Je kunt wel voorspellen dat er bij een dalende rente meer wordt geïnvesteerd (ondernemers kunnen dan goedkoper geld lenen), maar zo’n voorspelling kan waardeloos worden als de economie plotseling begint te stagneren; ondernemers zien dan de zin van nieuwe investeringen niet meer in.
Dat brengt ons op een tweede probleem voor voorspellers: de kwestie van het vertrouwen. Het vertrouwen van consumenten en investeerders in de toekomst is grillig en nauwelijks voorspelbaar. Zowel het vertrouwen dat verliesgevende ict-bedrijven jarenlang inboezemden, als de snelheid waarmee dat vertrouwen na 2001 verdween, is tamelijk ondoorgrondelijk. Iets dergelijks overkwam het bankwezen vanaf 2007 als gevolg van de kredietcrisis.
Deze en dergelijke kanttekeningen relativeren het belang van de voorspellingen van het CPB. De CPB-economen zijn trouwens de eersten om dat toe te geven. Des te merkwaardiger is het dat politici nog steeds overdreven veel waarde hechten aan de CPB-voorspellingen.
Economie in Beelden