Neolithische revolutie
Een beslissend moment in de menselijke geschiedenis was de zogenaamde neolithische revolutie, het ontstaan van de landbouw. Zo’n tienduizend jaar geleden begonnen aan de oevers van rivieren als de Nijl, de Eufraat en de Tigris, bereikten vijfduizend jaar later de eerste boeren de lage landen bij de Noordzee.
Vaak wordt de overgang van jagen en verzamelen naar landbouw niet bepaald als een verbetering gezien. Jagen en voedsel verzamelen leverden een divers dieet van wild, vis, groenten, fruit en noten op. En er zijn antropologen die menen dat er niet meer dan vijftien uur per week nodig waren om al jagend en verzamelend op een redelijke manier in leven te blijven.
Vergelijk dat met de werkzaamheden van de eerste landbouwers. Het was een moeizaam bestaan, met lange werkdagen. Het land moest worden bewerkt, niet zelden in de brandende zon, en de opbrengst was onzeker. Het dieet werd eenzijdiger, door nauw contact met het vee grepen infectieziekten om zich heen. Wel kon er zo per hoofd van de bevolking meer voedsel worden geproduceerd. Daardoor nam de bevolkingsomvang toe en was er feitelijk geen weg terug naar het simpele bestaan van het jagen en verzamelen.
Maken we nu een tweede beslissend moment in de geschiedenis mee? Daar is veel voor te zeggen. In wat je een langgerekte industriële revolutie zou kunnen noemen, begonnen in Engeland in de achttiende eeuw, nemen apparaten steeds vaker het werk over van mensen. In het begin van de negentiende eeuw verzetten Engelse textielarbeiders, de zogenaamde Luddieten, zich nog met veel geweld tegen de invoering van nieuwe machines. Het verlies van tienduizenden banen in de financiële sector sinds 2010 ten gevolge van de digitalisering is vrij geruisloos verlopen.
De eerste boeren waren wellicht niet beter af dan hun jagende en verzamelende voorgangers. Worden wij uiteindelijk beter van de invoering van stoommachines en computers? De koopkracht van de gemiddelde Nederlander is sinds 1820 met de factor 13 toegenomen. Dus ja, in die zin is er grote vooruitgang. Maar er is wel een probleem. Groei is één ding, de verdeling ervan iets anders.
Het lijkt erop dat de ‘machtspositie’ van de factor arbeid door voortgaande automatisering/robotisering ondergraven wordt door de factor kapitaal. Met als gevolg dat de inkomensverdeling voortdurend ongelijkmatiger wordt. De Franse econoom Thomas Piketty heeft overtuigend aangetoond dat dat proces al gaande is. Willen we echt beter worden van deze langgerekte industriële revolutie, dan zijn herverdelende maatregelen onontkoombaar.
Mini-essays