Negatieve inkomstenbelasting
Afgelopen zondag hebben de Zwitsers tegen een basisinkomen gestemd. Een basisinkomen is een soort AOW, maar dan voor iedereen van — bijvoorbeeld — 18 jaar en ouder. Het bedrag dat de voorstanders in hun hoofd hadden was zo'n € 2.200 per maand. In Nederlandse discussies over het basisinkomen circuleren bedragen rond de € 1.000 per maand, ongeveer de nettohoogte van de AOW-uitkering voor een alleenstaande.
Is die Zwitserse € 2.200 niet een beetje veel? De Zwitsers zelf zeggen dat dat bedrag daar zo ongeveer het minimum is. Nu wil ik me niet met de intern-Zwitserse zaken bemoeien, maar kijk eens naar de lijstjes van het inkomen per hoofd van bijvoorbeeld het Internationaal Monetaire Fonds of de Wereldbank. Het Zwitserse inkomen per hoofd van de bevolking ligt niet veel meer dan 20 procent hoger dan het Nederlandse. En dat zijn PPP-lijsten, dat wil zeggen: “at purchasing power parity”. Met andere woorden: er is gecorrigeerd voor de kosten van levensonderhoud. De vraag is of de in Zwitserland genoemde bedragen (waarvoor overigens niet gestemd is, maar die ongetwijfeld hebben meegespeeld) een ‘basisinkomen’ genoemd kunnen worden.
Een veel gehoord bezwaar tegen een basisinkomen is dat iedereen het krijgt, ook mensen die het helemaal niet nodig hebben. Afgezien van het feit dat bij rijke mensen een flink deel van het basisinkomen wordt wegbelast, zit er wel iets in dat bezwaar. Een mogelijke oplossing is de negatieve inkomstenbelasting. Deze is mede bedacht door de in 2006 overleden Amerikaanse econoom Milton Friedman. Friedman was een echte vrijemarkteconoom en voorstander van een zo klein mogelijke overheid. Van hem verwacht je geen pleidooi voor een basisinkomen, maar toch kwam hij met iets dergelijks.
Een eenvoudige variant van de negatieve inkomstenbelasting werkt bij een basisinkomen van € 1.000 per maand als volgt. Je begint pas belasting te betalen als je inkomen boven de € 12.000 per jaar uitkomt. Zakt je inkomen onder de € 12.000 per jaar, dan vult de belastingdienst het verschil aan. Heb je helemaal geen inkomen, dan krijg je dus € 12.000 per jaar uitbetaald. Zonder voorwaarden eraan te stellen.
Op die manier wilde Friedman meerdere doelen bereiken. Je garandeert een minimaal bestaansniveau voor iedereen en dat met een kleine overheid, want een heel arsenaal aan uitkeringen met bijbehorende controle kan verdwijnen. Bovendien komt de toelage van de belastingdienst alleen daar terecht waar het echt nodig is. Hoewel de negatieve inkomstenbelasting de charme van een ‘echt’ basisinkomen mist, is ze daardoor misschien gemakkelijker te accepteren.
Mini-essays