Marx revisited
Eén van de interessantste en tegelijkertijd één van de meest verguisde economen uit het verleden is de Duitser Karl Marx (1818-1883). Zijn hoofdstelling was dat de arbeiders door de kapitaaleigenaren werden uitgebuit. En dat hoorden de westerse, aan de kapitaaleigenaren gelieerde, elites niet graag. Ook van Marx’ voorspelling dat het kapitalisme in revolutionair geweld ten onder zou gaan, moesten ze weinig hebben.
Er is nog een tweede reden waarom Marx’ ideeën naar de achtergrond verdwenen. In de loop van de twintigste eeuw stegen de lonen, werd een systeem van sociale zekerheid opgetuigd en werd mede als gevolg daarvan de ongelijkheid beduidend minder. De strijd tussen arbeid en kapitaal leek gestreden. Revolutie was niet meer nodig.
Maar vanaf de jaren tachtig keerde het tij. Loonstijgingen bleven achter bij de algemene inkomensgroei, sociale regelingen werden versoberd, de ongelijkheid nam bijna overal in de westerse wereld toe. In een indrukwekkende analyse heeft de Franse econoom Thomas Piketty beargumenteerd dat de productiefactor kapitaal weer helemaal terug is. De kapitaalbeloning ligt structureel hoger dan de algemene inkomensgroei, waardoor negentiende-eeuwse toestanden op de loer liggen.
Twee recente gebeurtenissen zijn in elk geval niet in strijd met deze analyse. In de eerste plaats de invloed van grote ondernemingen op de invoering van de nieuwe Amerikaanse belastingwetgeving. Deze wetgeving, zeer gunstig voor het bedrijfsleven, is stevig gepushed door grote bedrijven. NRC Handelsblad citeert een openhartige Republikeinse senator: “Mijn donoren zeggen: zorg dat dit in orde komt of bel me nooit meer.”
Ook in Nederland kennen we een fraai voorbeeld: na de lobby van Shell en Unilever schaffen we de dividendbelasting af. Kosten: 2 miljard euro. In plaats van het geld te investeren in het onderwijs of de zorg, verdwijnt het naar buitenlandse beleggers. De vraag rijst dan wie over de publieke financiën gaat, het parlement of het internationale bedrijfsleven.
Terug naar Karl Marx. Hij poneerde het conflictmodel, arbeid versus kapitaal. Economen hebben de afgelopen decennia het harmoniemodel toegepast. Arbeid en kapitaal werken eendrachtig samen om de nationale productie tot stand te brengen. Hele wiskundige modellen zijn erop gebaseerd. Gegeven de verzwakte positie van de factor arbeid en de ongegeneerde machtsuitoefening van de factor kapitaal is het de vraag in hoeverre het harmoniemodel nog een juist beeld van de werkelijkheid geeft.
Mini-essays