Ideologie
Verplaats u in gedachten eens naar de wereld van een primitieve stam in, laten we zeggen, het Stenen Tijdperk. Deze stam kent het ambt van medicijnman, een ambt dat van vader op zoon overgaat. De medicijnmannen delen de stamleden al generaties lang mee dat alleen zíj de genade van de goden kunnen afsmeken. Daartoe dienen zij echter wel te worden vrijgesteld van al het werk, van deelname in oorlogen met andere stammen en moeten ze bovendien worden voorzien van het beste voedsel dat te vinden is.
Wat denkt u als u zo’n verhaal hoort? U hoeft niet al te sceptisch te zijn ingesteld om op te merken dat de medicijnmannen het goed voor elkaar hebben. Toch hoeft er in het geheel geen sprake te zijn van een bewust complot van de medicijnmannen tegen hun stamgenoten. Het is zelfs aannemelijk dat ook de medicijnmannen heilig in hun taak geloven. Er bestaat een door ieder gedeelde mentaliteit, een ideologie, waarbinnen ongelijkwaardige posities worden gerechtvaardigd. Maar van enige afstand zien we wel degelijk dat de medicijnmannen de trukendoos hebben opengetrokken.
Hoe zullen onze nazaten in de verre toekomst over de inkomensverschillen in de kapitalistische samenlevingen van de 21ste eeuw denken? Zullen ze glimlachend opmerken dat bepaalde mensen het goed voor elkaar hadden en dat ze hun medeburgers ook nog eens hebben wijsgemaakt dat de toch niet geringe verschillen in ieders belang waren? De kapitalistische ideologie leert immers dat een economie niet werkt zonder een redelijke dosis ongelijkheid. Het zijn juist die verschillen, zo vertelt ons de ideologie, die het kapitalisme succesvol hebben gemaakt.
Het is voor ons niet zo eenvoudig, net zoals dat voor de leden van onze Stenen Tijdperk-stam een probleem was, om afstand te nemen van onze eigen denkbeelden. Worden we geflest of kan de economie inderdaad niet zonder het soort inkomensverschillen dat we nu hebben? Maar we kunnen de feiten toch onderzoeken, zult u zeggen. Zeker, maar dat levert niet al te veel op. In het Nederland van de twintigste eeuw is een historisch ongeëvenaarde economische groei samengegaan met een sterke nivellering van de inkomens. Aan de andere kant, in de Verenigde Staten, waar de inkomensverschillen aanzienlijk groter zijn dan in Nederland, ligt de economische groei doorgaans hoger. We zullen het eindoordeel aan onze nazaten moeten overlaten.
Economie in Beelden