Heeft Keynes gelijk gekregen?
Eén van de meest opmerkelijke teksten uit de vorige eeuw is geschreven door de Britse econoom John Maynard Keynes. In 1930, midden in de ernstigste crisis van de twintigste eeuw, publiceerde hij Economic Possibilities for our Grandchildren, een zeker in die tijd onverwacht optimistische vooruitblik op de komende honderd jaar.
Keynes voorspelde dat in de eeuw volgend op 1930 de mensheid het economisch probleem zou oplossen. Gegeven de technische mogelijkheden zou het inkomen per hoofd over honderd jaar ergens tussen de vier en acht hoger liggen dan in 1930. Achteraf gezien een vrij accurate voorspelling. In West-Europa is de gemiddelde koopkracht vanaf 1930 tot heden ruim vijf keer zo hoog geworden.
Keynes voorspelde nog iets anders. De mensheid zou verlost worden van de slavernij van de arbeid. Een werkweek van vijftien uur, drie uur per dag, zou ruim voldoende zijn om in ieders behoeften te kunnen voorzien. En dat was een iets minder accurate voorspelling. Want kijk ons eens werken in 2018. Werkweken van 36 of 38 uur zijn nog steeds normaal en het liefst twee banen per huishouding. Wat zag Keynes over het hoofd?
Om te beginnen is er natuurlijk de combinatie van hebzucht en commercie. We hebben wel meer geld, maar we wíllen ook meer. Zelfs Keynes, die het kapitalisme een verwerpelijk systeem vond, heeft misschien toch nog onderschat op welke uitgekookte manier onze behoeften gemanipuleerd worden om ons maar tot kopen aan te zetten. Ja, dan kom je er niet met een werkweek van vijftien uur.
En dan, zijn al die banen wel nodig? Van de Amerikaanse antropoloog David Graeber is de term bullshit-banen afkomstig. Driekwart van de bestaande banen is overbodig, voegt in feite niets toe. Hoeveel managers, juristen en financieel specialisten zijn niet bezig met allerlei fusies? En dat terwijl de meeste fusies mislukken. En denk eens aan al die banen in de reclame, in het management, in de public relation, in de marketing, in de financiële dienstverlening — allemaal overbodig, tenminste, in Graebers ogen, zeg ik er snel bij.
Wat precies de oorzaak is voor onze aanhoudende werklust wordt misschien ooit nog eens onthuld. Keynes heeft zelf, misschien onbedoeld, een aanzet tot verklaring gegeven. Hij vroeg zich in zijn artikel uit 1930 af of we wel in staat zijn de economische vrijheid aan te kunnen, plat gezegd, of we ons niet vervelen met een drie-urige werkdag. Misschien kunnen we ons werk gewoon niet missen.
Mini-essays