Gevangenen
Geen beroemder dilemma dan dat van de gevangenen. Het zogenaamde prisoner’s dilemma komen we herhaaldelijk in het werk van economen tegen. Het doel is in veel gevallen aan te tonen dat er een vorm van overheidsdwang nodig is om de meest gewenste situatie te krijgen
Stelt u zich twee gevangenen voor die samen een misdrijf hebben gepleegd en die nu geïsoleerd van elkaar zitten opgesloten. Wat hun straf betreft, zijn er de volgende mogelijkheden. Als ze allebei hun mond houden, worden ze bij gebrek aan bewijs vrijgelaten. Als ze beiden bekennen, krijgen ze alletwee 15 jaar celstraf. Bekent de één en ontkent de ander, dan wordt de eerste vrijgelaten en krijgt de tweede de doodstraf.
Wat is de optimale situatie? Natuurlijk dat ze beiden hun mond houden. Maar wat is de meest waarschijnlijke uitkomst? Omdat ze niet met elkaar kunnen overleggen en een mogelijke doodstraf dreigt, zullen ze het zekere voor het onzekere nemen en bekennen in een poging de doodstraf te ontlopen. Bekennen kan in het gunstigste geval vrijspraak en in het ongunstigste geval 15 celstraf betekenen.
Enkele praktijvoorbeelden. Vissers weten dat de kabeljauwstand met de huidige vangstmethoden uitgeput dreigt te raken, maar zullen doorgaan met vissen tot de overheid dat verbiedt. Wat maakt het ook uit als een individuele visser met vissen stopt? Die paar kabeljauwen kunnen er nog wel bij. Een ander voorbeeld. Stel dat er op uitgebreide schaal vogelpest uitbreekt. Het is dan voor de bedrijfstak van pluimveefokkers op lange termijn optimaal alle bedrijven te laten ruimen. Een individuele fokker weet echter niet of al zijn collega’s zo radicaal te werk zullen gaan en kan ertoe komen zijn eigen kortetermijnbelang te stellen boven het belang van de bedrijfstak. Alleen een overheidsmaatregel kan in zo’n geval uitkomst bieden.
De overheid schaft dit soort maatregelen ook wel eens af. In 1996 werd de oude Winkelsluitingswet vervangen door de veel ruimhartiger Winkeltijdenwet. Afgezien van de zondag kunnen winkels nu van zes uur ’s ochtends tot tien uur ’s avonds onbeperkt open blijven. Onder de oude wet bestond het prisoner’s dilemma niet, maar onder de nieuwe wet moet je als winkelier maar raden op welke tijd je concurrenten open zijn.
Economie in Beelden