Gaat het kapitalisme ten onder?
Voorspellingen over de economische toekomst komen zelden uit. Thomas Malthus, een Engelse dominee, voorspelde in 1798 dat de voedselproductie de bevolkingsgroei onmogelijk kon bijhouden. Hongersnoden zouden onze voortplantingsdrift compenseren. Inmiddels is de wereldbevolking gegroeid van de toenmalige 1 miljard naar de huidige 7 miljard mensen.
De beroemdste voorspelling is die van de negentiende-eeuwse filosoof Karl Marx. Hij voorspelde dat het kapitalisme zou vastlopen in stagnatie en werkloosheid en in revolutionair geweld ten onder zou gaan. Hij heeft echter geen tijdschema bijgeleverd, het zou dus altijd nog kunnen. Maar we zijn inmiddels anderhalve eeuw verder en een revolutie is niet in zicht.
De Russische revolutionair Vladimir Lenin kwam al eerder tot de conclusie dat de arbeiders inmiddels waren omgekocht met hogere lonen en helemaal geen zin hadden in een revolutie. Vanzelf zou Marx’ voorspelling zeker niet uitkomen. In 1917 hielp hij de geschiedenis dus maar een handje door het tsaristische systeem hardhandig te vervangen door de Sowjet-planning. Ook een manier om een voorspelling te laten uitkomen.
Daarna wilde het met voorspellingen evenmin erg vlotten. De algemene somberte na de Tweede Wereldoorlog werd al snel gelogenstraft door de hoogste economische groei ooit. In 1973 werden we geplaagd door de eerste oliecrisis. Joop den Uyl voorspelde vervolgens dat de wereld "nooit meer dezelfde" zou zijn. Nu is dat in zekere zin altijd waar, maar erg veel last van energieschaarste hebben we eigenlijk nooit gehad.
En nu wordt allerwegen voorspeld dat ten gevolge van de robotisering het aantal banen drastisch zal afnemen en dat in de nabije toekomst nog slechts een kleine minderheid werk zal kunnen vinden. Het probleem met deze en eerder genoemde voorspellingen is dat ze op het moment dat ze gedaan worden erg overtuigend zijn. En het zou inderdaad kunnen dat de enorme toename van de productiviteit, die robotisering feitelijk is, een dergelijk effect heeft.
Maar zoals eerdere voorspellingen het lieten afweten doordat je nu eenmaal niet alles kunt overzien, zo kan het met die robotisering best meevallen. Een terugkeer van een stevige economische groei, een krimp van de beroepsbevolking door de vergrijzing — en alles is weer anders. En dat zijn dan nog ontwikkelingen die je kunt bedenken.
Mini-essays