Free rider
De free rider, ook wel vertaald als klaploper, wil genieten zonder ervoor te betalen. Hij is zogezegd uit op een gratis ritje met de trein. Alle zwartrijders zijn dus ook free riders. Zwartrijders leveren voor de vervoersonderneming een controleprobleem op, maar de welopgevoede zwartrijder, aangenomen dat die bestaat, ervaart niet zelden op zijn beurt een moreel probleem in de vorm van een schuldgevoel.
Je kunt je afvragen waarom er nog mensen lid zijn van een vakbond. Vakbonden onderhandelen met de werkgevers namens alle werknemers, ook namens degenen die niet bij een bond zijn aangesloten. Niet-leden, in Nederland zo’n driekwart van alle werknemers, profiteren ten volle van de inspanningen van de vakbondsonderhandelaars, maar laten het betalen van contributie graag aan de leden over. Dat er toch mensen zijn die zich bij een bond aansluiten, is een klein wonder.
Iets dergelijks doet zich voor bij het al dan niet betalen van belasting. Iedereen wil gaarne zijn eigendom beschermd zien tegen brand, diefstal, overstroming en oorlogsgeweld. En dus is iedereen een groot voorstander van het in stand houden van collectieve voorzieningen als een brandweer, een politie-apparaat, dijken en een leger. Het probleem met dit soort voorzieningen is echter dat als ze eenmaal bestaat, iedereen er zonder betaling van kan profiteren. De prikkel om je aan het betalen van belasting te onttrekken is dan ook sterk.
Het free rider-probleem zou de samenleving eigenlijk voor grote, misschien wel onoverkomelijke, problemen moeten plaatsen. Waarom melden zich bijvoorbeeld niet veel meer mensen ziek? Ondanks verscherpte controle is een onterechte ziekmelding niet zo heel moeilijk. Het is gemakkelijk verdiend geld en iemand die zo veel mogelijk wil verdienen met een minimum aan inspanning, zou zich toch af en toe ziek moeten melden.
Hoe is de werkelijkheid? Natuurlijk komt zwartrijden vaak voor, het gebeurt echter niet massaal. En er bestaan nog steeds vakbonden, de meeste mensen betalen min of meer eerlijk hun belasting en melden zich niet onredelijk vaak ziek. Misschien moet de conclusie wel luiden dat de huidige samenleving op meer acceptatie van haar burgers kan rekenen dan wel eens wordt gedacht.
î‚• Economie in Beelden