Feit of mening?
Verkondigen economen feiten of meningen? Die vraag is nog niet zo eenvoudig te beantwoorden. Er zijn genoeg economen die menen dat hun wetenschap waardevrij, neutraal is. Opvattingen worden buiten de deur gehouden. Volgens de enkele marxistische econoom die er nog rondloopt, is de economische wetenschap een ideologische rechtvaardiging voor het kapitalistisch systeem.
Nu lijkt deze laatste stelling me een tikje overdreven, maar om nu te beweren dat de economie waardevrij is gaat me ook te ver. Een voorbeeld. De markttheorie in de handboeken economie zit zo in elkaar dat elke belastingheffing een welvaartsverlies oplevert. Al dan niet verborgen boodschap: overheid, onthou je van ingrijpen.
Uiteraard betaalt niemand graag belasting. Maar er zijn ook ‘opbrengsten’ van de belastingheffing, bijvoorbeeld in de vorm van een deugdelijk rechtssysteem, uitkeringen en dijkonderhoud. Die opbrengsten zijn feitelijk niet in cijfers uit te drukken, maar worden niettemin altijd kleiner geacht dan de nadelen van de belastingheffing, zodat per saldo altijd een verlies resteert.
Een ander voorbeeld, het verschijnsel economische groei. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) groeide de Nederlandse economie in 2016 met 2,2 procent. Een mededeling overigens die door het CBS begeleid werd met de opmerking dat “Nederland uit het dal is geklommen”. Economische groei is kennelijk een nastrevenswaardig, zeg maar een waardevol, ideaal. Economische groei is groei van iets dat we waardevol vinden.
In essentie is economische groei productiegroei. De standaard voor de productie op nationale schaal is het bruto binnenlands product (bbp). Er zijn keuzes gemaakt wat betreft de samenstelling van het bbp. Wat nemen we erin mee, wat niet? Moeten we de hele overheidsbureaucratie inclusief het leger in het bbp opnemen of als kostenpost op het bbp in mindering brengen? Tegenwoordig kiezen we voor de eerste mogelijkheid, in de Sowjet-Unie van weleer koos men voor de tweede.
Een ander punt: wie rommel maakt, moet dat opruimen. Bij de productie wordt in veel gevallen vervuild. Productie brengt vaak lawaai, water- en luchtverontreiniging met zich mee. De aanleg van geluidswallen, de productie van zuiveringsinstallaties wordt bij het bbp opgeteld, terwijl er veel voor te zeggen is dit soort kosten juist van het bbp af te trekken.
Al met al is de conclusie dat de economie een strikt neutrale, waardevrije wetenschap is, moeilijk vol te houden.
Mini-essays