Entropie
Uit de natuurkunde komt het begrip ‘entropie’. Het geeft aan hoe chaotisch een systeem is. Een bekend voorbeeld is een blokje ijs in een glas water. In het ijsblokje liggen de watermoleculen vast op hun plaats en vormen samen een keurig geordend geheel; er is sprake van een lage entropie. Doe je niets, dan smelt het ijs, de moleculen vermengen zich met de watermoleculen en kunnen vrijelijk 'alle kanten op' bewegen; en het water heeft een hoge entropie.
Mensen die in het onderwijs werken, zullen het principe herkennen. Laat je een klas pubers op z’n beloop, dan heb je zo maar een situatie met een hoge entropie. Met andere woorden: de leerlingen vliegen alle kanten op en enige orde is ver te zoeken. Alleen door er flink wat energie aan toe te voegen, kan de orde min of meer worden hersteld.
Hoe zit het wat de entropie betreft met ons kapitalistisch economisch systeem? In de achttiende eeuw begonnen filosofen na te denken over een economie waar volstrekte vrijheid bestond. Zou dat geen chaos worden? Ieder doet wat hem goeddunkt, welke garantie is er dat van alle soorten goederen voldoende wordt geproduceerd? Het was vooral de Schotse filosoof Adam Smith die op dit soort vragen een geruststellend antwoord gaf.
Zijn voornaamste punt was dat markten zichzelf reguleren. Ontstaat er bijvoorbeeld een tekort aan een bepaald product, dan gaat de prijs omhoog en worden producenten gestimuleerd meer van dat product te maken. In de negentiende eeuw hebben economen daarop voortbouwend een ingenieuze algemene-evenwichtstheorie bedacht. De economie werd door deze theorie als een zachtzoemende machine gezien, die eventuele verstoringen soepel opving. Een lage entropie was gegarandeerd.
We zijn inmiddels even verder en enkele illusies armer. De crises van 1929 en 2008 hebben laten zien dat kapitalistische economieën in een mum van tijd de weg van orde naar chaos weten te vinden; met speciale dank aan een nogal van de reële economie losgezongen monetaire sector. Elke leraar kan u vertellen dat een klas leerlingen nooit vanzelf in een situatie van lage entropie terecht komt. Met veel schade en schande zijn we er achter gekomen dat ook een economisch systeem sturing nodig heeft, op straffe van het uiteenvallen van het systeem.
Mini-essays