Economie en religie
De kans dat uw medereiziger in het vliegtuig of het hotel een andere prijs betaalt dan u, is vrij groot. Luchtvaartmaatschappijen en hotels hebben een vrij uitgekiend systeem ontwikkeld, waarbij prijzen afhankelijk zijn van het moment van boeking. Meer in het algemeen gaan er zelfs verhalen over klanten die verschillende prijzen te zien krijgen, gestuurd door hun surfgedrag op het internet. Bewijzen ervoor lijken er nog niet zijn, maar na het data-schandaal bij Facebook verbaast niets meer.
We weten best dat we in een kapitalistische maatschappij leven, maar het blijft iets onsympathieks houden, voor hetzelfde product verschillende prijzen rekenen. Nu was een bos bloemen vlak voor moederdag altijd al wat duurder dan normaal, maar de schaal waarop prijsdiscriminatie, zoals economen dit verschijnsel noemen, nu plaatsvindt is vrij ongekend.
Ooit was er een tijd dat de religie een dam opwierp tegen wat Wim Kok eens exhibitionistische zelfverrijking noemde. Woeker werd door de middeleeuwse kerk sterk veroordeeld, rente vragen was verboden. Met de hervorming en de opkomst van het protestantisme veranderde dat. De Duitse socioloog Max Weber had daar interessante ideeën over.
In De protestantse ethiek en de geest van het kapitalisme (1905) betoogde Weber dat met name de calvinistische levenshouding — plichtsbesef, een sobere levensstijl, spaarzaamheid, rationalisme — de kapitalistische handelsgeest heeft gestimuleerd. Daar kwam bij dat geld verdienen in het geheel niet verkeerd was. Een succesvol zakelijk leven kon als een aanwijzing worden gezien: de Schepper had het goed met je voor, grote kans dat je na je dood de eeuwige zaligheid deelachtig zou worden.
In de zeventiende en achttiende eeuw gingen economen nog wat verder. Vrije markten, dat was precies wat de Schepper wilde. Als iedereen zijn eigenbelang najaagde, zorgde de Onzichtbare Hand, lees: de marktwerking, ervoor dat alles op z’n pootjes terecht kwam. En van wie kon die Onzichtbare Hand anders zijn dan van de Schepper? Geef markten een kans, leg ze niet met allerlei vervelende regels aan banden. Zo werd de religie voor het karretje van het kapitalisme gespannen.
Inmiddels is de (georganiseerde) religie naar de rand van de samenleving gedrongen. Luchtvaartmaatschappijen en hotels die uw portemonnee weten te vinden worden niet tot de orde geroepen, in tegendeel, ze “zijn goed bezig”. Misschien heeft de Russische schrijver Dostojewski dan toch gelijk met zijn opmerking “Als God niet bestaat, is alles geoorloofd”.
Mini-essays