De samenstellingsfout
21 januari 2017
U volgt in een stadion een voetbalwedstrijd. Om goed te kunnen zien hoe uw favoriete club de buitenspelval opentrekt, gaat u staan. Maar als iedereen in het stadion op dat idee komt, schiet u er weinig mee op en ziet u misschien nog wel minder dan eerst.
Hier zien we een voorbeeld van de zogenaamde samenstellingsfout: wat voor elk individu apart goed lijkt te zijn, kan uiteindelijk voor iedereen verkeerd uitpakken. Abstracter uitgedrukt: de samenleving is meer dan de som van de individuen. Het individuele gedrag kan op macroniveau onverwacht uitpakken.
Heel lang hebben economen zich alleen beziggehouden met de zogenaamde micro-economie. Ze probeerden het gedrag van consumenten en producenten te verklaren. Ze bestudeerden de werking van markten en de manier waarop prijzen tot stand kwamen. Totdat in de jaren dertig de Britse econoom John Maynard Keynes ontdekte dat beslissingen op microniveau macro-economisch een onverwacht resultaat konden hebben.
Hij ontdekte de spaarparadox. Als iedereen voor zichzelf besluit om meer te gaan sparen, kan dat maatschappelijk het tegenovergestelde effect hebben. Meer sparen betekent immers minder consumeren. De inzakkende bestedingen zorgen voor faillissementen, oplopende werkloosheid, dalende inkomsten. En wie minder geld heeft, gaat minder sparen. De wens om meer te gaan sparen heeft dus als uiteindelijk resultaat dat er minder wordt gespaard.
Een ander voorbeeld van een onverwachte en ongewenste uitkomst vinden we in de beleggingssfeer. Grote beleggers gebruiken vaak computerprogramma’s, die automatisch grote paketten aandelen verkopen als ze bepaalde signalen krijgen. Maar alle beleggers krijgen dezelfde signalen en gebruiken min of meer dezelfde computerprogramma’s. Gevolg: bij slechte berichten ontstaat een enorm aanbod van aandelen, met dalende koersen als resultaat. Wat voor een individuele belegger rationeel lijkt, kan voor de gezamenlijke beleggers dramatisch uitpakken.
Iets dergelijks gebeurde in 2008, toen de AEX-index meer dan de helft van zijn waarde verloor. Als lemmingen liepen de beleggers allemaal dezelfde kant op. Er ontstond grote maatschappelijke onrust. En toen consumenten in die sfeer van onzekerheid ook nog eens besloten meer te gaan sparen, was de grootste recessie van na de Tweede Wereldoorlog een feit.
Actuele Beschouwingen