Adam, Eva & de zondeval
Dat de mens zich in het zweet moet werken om de kost te verdienen, wordt ons al in een oud verhaal verteld. In het bijbelboek Genesis wordt Adam en Eva door hun Schepper de uitgang van het paradijs gewezen, omdat ze van de verboden boom, de boom der kennis van goed en kwaad, hadden gegeten. Het volgende werd hun daarbij meegedeeld: “...de aardbodem (is) om uwentwil vervloekt; al zwoegende zult gij daarvan eten zolang gij leeft.” Even verder klinkt het: ”...in het zweet uws aanschijns zult gij uw brood eten.”
Daarmee is het economisch probleem geboren of, zo u wilt, in alle duidelijkheid gesteld. Aan de ene kant de mens met zijn behoefte aan voedsel, onderdak en warmte. Aan de andere kant de wereld om hem heen, die met duidelijke tegenzin aan die behoefte tegemoet lijkt te komen. Economen spreken zelden in bijbelse termen en gebruiken liever het wat prozaïsche begrip ‘schaarste’. Schaars is alles wat je graag wilt hebben en waarvoor je moeite moet doen om het te krijgen.
Er zijn slechts twee werelden waarin geen schaarste bestaat, de mythische wereld van het verloren paradijs en de zo lang verwachte, maar nooit gekomen communistische heilstaat. Een wereld waarin ik, vrij naar Karl Marx, “...vandaag het één en morgen het ander kan doen; ’s morgens kan jagen, ’s middags kan vissen en ’s avonds de veeteelt kan bedrijven, precies zoals het me invalt”. Zo’n wereld komt ons, arme stervelingen, echter weinig bekend voor. De werkelijkheid lijkt te zijn dat de wereld te klein is voor onze behoeften.
Omdat je van het geloof in een paradijs of een heilstaat niet kunt leven, moeten we andere manieren bedenken om de schaarste te bestrijden. In de loop der geschiedenis heeft de mensheid daartoe twee methoden bedacht. (1) We moeten onze behoeften verminderen en/of (2) we moeten voor meer aardse goederen zorgen. De eerste methode heet soberheid, de tweede productie.
Soberheid is in veel godsdiensten een belangrijke deugd. Voor de boeddhisten is het afzweren van de begeerten zelfs een centraal leerstuk. Ook de christelijke monniken verplichtten zich tot een leven van soberheid. Toch valt nauwelijks te ontkennen dat een eenvoudig en sober leven bij de meeste mensen niet populair is. De menselijke geschiedenis lijkt integendeel op een volgehouden poging méér te krijgen - meer voor individuele mensen, meer voor groepen mensen, meer voor hele landen. Wie dus een studie wil maken van de economie, doet er goed aan niet al te veel belang toe te kennen aan de drang tot soberheid. Hoe belangrijk u soberheid persoonlijk ook mag vinden, u behoort wel tot een kleine minderheid en in de economie geldt nu eenmaal de wet van de grote getallen.
Blijft over de productie om de schaarste te bestrijden. Na hun verdrijving uit het paradijs werden Adam en Eva dan ook de eerste producenten en begon de economische geschiedenis.
Economie in Beelden