Liever geen referenda
22 april 2017
En dan is uw favoriete vanillekwark uit het schap van de supermarkt verdwenen. Navraag leert dat het artikel uit het assortiment is genomen. De wetten van vraag en aanbod zijn onverbiddellijk.
In de 18de eeuw hebben economen het marktmechanisme ontdekt als manier om beslissingen te nemen. De consumenten stemmen met hun euro. En het moet gezegd, wie in een supermarkt rondkijkt en de duizenden artikelen in meerdere varianten aanschouwt, moet haast wel tot de conclusie komen dat het marktmechanisme het bepaald niet beroerd gedaan heeft.
Een paar eeuwen later lijken sommige politici het referendum als besluitvormingsmechanisme te omarmen. De digitale revolutie maakt het mogelijk burgers te laten stemmen over de vraag of een bepaalde weg moet worden aangelegd, of de doodstraf weer moet worden ingevoerd en of we de euro weer moeten inwisselen voor de gulden. Het referendum als ultiem sluitstuk van de democratisch-kapitalistische revolutie. Wat de vanillekwark betreft, dit product heeft het referendum onder de klanten van de supermarkt niet overleefd.
Toch moeten we nu even stilstaan bij de zegeningen van de vrije markt. Micro-economisch, dat wil zeggen als het gaat om de vraag welke producten we gaan maken en hoeveel ervan, is het marktmechanisme een redelijk succes. Maar macro-economisch zijn de papieren van dit mechanisme heel wat minder overtuigend. Ik hoef slechts de ernstige economische crises van de jaren dertig en die na 2008 in herinnering te brengen.
Met schade en schande hebben we geleerd dat het kapitalisme een zeer instabiel systeem is. Slechts doeltreffend overheidsingrijpen heeft in 2008 een ineenstorting van het bankwezen en daarmee van de economie voorkomen. Er is alle reden aan te nemen dat politieke besluitvorming via referenda een vergelijkbare instabiliteit veroorzaakt. Een voorbeeld is het onbezonnen referendum dat tot de Brexit heeft geleid. De gevolgen voor met name de Britse economie zijn voorlopig niet te overzien.
De nadelen van het marktmechanisme hebben ertoe geleid dat we allerlei maatregelen hebben genomen om het aan banden te leggen. In toom gehouden werkt dit mechanisme niet slecht. Overeenkomstig lijkt het verstandig politieke besluitvorming niet ongefilterd via referenda te laten plaatsvinden. Het huidige systeem van indirecte besluitvorming via een parlement kan veel instabiliteit voorkomen. Het valt te hopen dat we niet allerlei vervelende ervaringen nodig hebben om dat ten slotte in te zien.
Actuele Beschouwingen