Hoe ‘stuurbaar’ is de economie?
4 november 2017
In Den Haag is het Centraal Planbureau (CPB) gevestigd. Merkwaardige naam, ‘planbureau’. Er is sinds de oprichting in 1945 nog geen plan gemaakt. Toch was dat aanvankelijk wel de bedoeling. Tenslotte deed de centraal geleide planeconomie van de Sowjet-Unie het in de jaren dertig heel wat beter dan de kapitalistische economieën in de westerse landen.
Maar met de Amerikaanse Marshall-hulp kwamen Amerikaanse waarden, lees: de kapitalistische ideologie, naar het door de oorlog gehavende West-Europa. Van socialistische plannenmakerij is sindsdien niets meer vernomen. Het CPB maakt dan ook geen plannen, maar doet voorspellingen.
Toch was het idee van de ‘stuurbaarheid’ van de economie niet helemaal verdwenen. De Britse econoom John Maynard Keynes betoogde al voor de Tweede Wereldoorlog dat een economie niet uit zichzelf een optimaal evenwicht kon bereiken, althans, het zou toeval zijn als dat wel het geval was. In Keynes' ogen diende de overheid de economie een handje te helpen door de ontwikkelingen wat bij te sturen.
En dus hebben overheden tot in de jaren zestig een zogenaamd anticylisch beleid gevoerd. Extra uitgaven doen als het slecht ging, bezuinigen als het (te) goed ging. Die extra uitgaven waren geen probleem, maar bezuinigen als de economie floreert — dat ging regeringen niet makkelijk af. Het gevolg was dat de overheidsuitgaven uit de hand liepen. Sindsdien is de sturende rol van de overheid min of meer in het slop geraakt. Zeker toen de kapitalistische revival uit de koker van Margaret Thatcher en Ronald Reagan in de jaren tachtig het westen overspoelde.
Maar dan zijn daar ineens de centrale banken, zoals de Europese Centrale Bank (ECB) in het eurogebied en de Federal Reserve in de VS. Vooral na 2008 hebben de centrale banken een hoofdrol voor zichzelf opgeëist in de bestrijding van de economische crisis. “Iemand moet het doen”, zo was de gedachte. Na de rente tot nul te hebben teruggebracht, zonder resultaat overigens, zijn nauwelijks te bevatten bedragen in het bankwezen gepompt (niet in ‘de economie’ zoals vaak gesteld wordt).
En, heeft het geholpen? De meningen lopen uiteen. ECB-economen menen dat de stimulans van 2000 miljard euro de economie gered heeft. Andere economen zijn terughoudender en stellen dat het effect van het ECB-medicijn moeilijk na te gaan is en dat de economie ook zichzelf hersteld zou zijn. Het blijft kwakkelen met de stuurbaarheid van de economie.
Actuele Beschouwingen