Hoe irrationeel zijn we?
21 oktober 2017
We lezen tegenwoordig nogal eens dat ons economisch gedrag in veel gevallen irrationeel is. En dat terwijl economen er traditioneel van uitgaan dat de mens op een rationele manier besluiten neemt. De zogenaamde gedragseconomie, die een flinke scheut psychologie in de theorie doet, probeert o.a. irrationele besluitvorming in kaart te brengen. De Amerikaanse econoom Richard Thaler kreeg er onlangs de Nobelprijs voor.
Je vertoont rationeel gedrag als je je eigenbelang maximaal behartigt, liefst met een zo gering mogelijke opoffering. Zo gezien is de verkiezing van Donald Trump een duidelijk voorbeeld van irrationeel gedrag, althans, voor een aantal kiezers. Trump wil Obamacare afschaffen, de zorgverzekering waar vooral arme Amerikanen iets aan hebben. En het zijn vaak dezelfde arme Amerikanen die op Trump hebben gestemd en die kennelijk op dit punt hun eigenbelang even uit het oog verloren hebben.
Laten we overigens niet vergeten dat er behoorlijk wat rationeel economisch gedrag is. Bedrijven die naar maximale winst streven door werknemers de laan uit te sturen, consumenten die de aanbiedingen aflopen of het maximale uit hun belastingaangifte halen — we houden ons eigenbelang meestal goed in de gaten.
Het is niet altijd duidelijk wat rationeel of irrationeel gedrag is. Als ik binnenkort voor de goedkoopste zorgaanbieder kies, ben ik rationeel bezig. Maar ben ik irrationeel als ik bij mijn eigenlijk te dure verzekeraar blijf? Misschien wil ik gewoon geen moeite doen en weeg ik het financiële voordeel af tegen het ongemak van de keuzestress en het administratieve gedoe. Ben ik toch op een bepaalde manier rationeel bezig.
Intussen is de gedragseconomie bezig terrein te veroveren in de economische wetenschap. In 2002 werd ook al een Nobelprijs vergeven aan een economisch geöriënteerd psycholoog, de Israëlier Daniel Kahneman. Zijn bestseller Ons feilbare denken staat vol met experimentjes, waaruit iedere keer weer blijkt dat onze besluitvorming tamelijk onnavolgbaar is. Veel mensen zijn bijvoorbeeld geneigd overbodige verzekeringen af te sluiten. Ze schatten de kans dat iets kapot gaat of gestolen wordt veel te hoog in. Een nuchtere kansberekening zou aantonen dat een verzekering doorgaans overbodig is. Een ander voorbeeld is verliesaversie: verlies weegt zwaarder dan winst. Als je huis tien procent meer waard wordt, is dat aardig. Als je huis tien procent minder waard wordt, lig je er wakker van. (Zelf heb ik dat trouwens nooit zo irrationeel gevonden.)
Het is voorlopig niet erg duidelijk hoe de resultaten van de gedrageconomie zijn te combineren met de traditionele economische modellen. Wordt het een aardige aanvulling af en toe of krijgt de economie een nieuw gezicht?
Actuele Beschouwingen